نکاتی از مرتعداری در ایران (حفظ مراتع کشور در گرو نگاه به آینده، التزام به قانون و مشارکت مردم)

 جمعیت دامی کشور حدود ۱۲۴ میلیون واحد دامی اعلام شده که حدود ۸۳ میلیون واحد دامی آن وابسته به مرتع هستند. این در صورتی است که مراتع موجود کشور تنها می‌تواند خوراک ۳۷ میلیون واحد دامی در مدت ۷ ماه یا ۶/۲۴ میلیون واحد دامی در مدت یکسال را تأمین نماید. مطابق این آمار در حال حاضر بیش از ۲/۲ برابر ظرفیت مجاز از مراتع کشور بهره‌برداری می‌شود و معیشت حدود ۹۱۶ هزار خانوار روستایی و عشایری به بهره‌برداری از مراتع وابسته است. بدین ترتیب افزایش تعداد بهره‌بردار و دام سبب شده که استفاده از مراتع به شکلی غیر اصولی افزایش یافته و نظارت و کنترل بهره‌برداری از مرتع را ضروری نماید. در همین راستا سازمان، برنامه‌ها و طرح‌های متعددی جهت بهبود و اصلاح وضعیت مراتع کشور اجرا کرده است.

 میزان تولید علوفه خشک در مراتع کشور ۱۰٫۷ میلیون تن اعلام شده است. تولید علوفه مراتع خوب تا متوسط در هر هکتار ۲۹۰ کیلوگرم و مراتع متوسط تا ضعیف ۹۲ کیلوگرم و مراتع ضعیف تا خیلی ضعیف به میزان ۲۶ کیلوگرم در هکتارگزارش شده است.

 وابستگی دام سبک گوسفند روستایی به مراتع کشور ۵۴ درصد و حدود ۷۰ درصد از دام موجود کشور روستایی است و وابستگی دام سبک گوسفند عشایری به مراتع کشور ۷۰ درصد و حدود ۳۰ درصد از دام موجود کشور عشایری است.

 بهره برداری افرازی: عمدتا” مخصوص مراتع قشلاقی است زیرا اراضی مرتعی در دشت واقع شده و دارای وسعت به نسبت زیادتری است و از نظر تعلیفی ارزش کمتری دارد. تنک بودن پوشش گیاهی و مناسب بودن آن برای فعالیتهای زراعی از زمره دلایلی است که سازمان یابی فردی و مستقل دامداران کوچنده را تقویت می کند. بعلاوه نهادینه شدن تغییر کاربری اراضی که عمدتا” پس از اصلاحات ارضی اتفاق افتاده است در این امر مؤثر بوده است.

 بهره برداری مشاعی: عمدتا” مختص مراتع ییلاقی است. از آنجا که مناطق ییلاقی عمدتا” در مناطق کوهستانی واقع است. باتوجه به توپوگرافی زمین در این نواحی و قابلیت ناچیز آن برای تغییر کاربری اراضی و نیز ارزش تعلیفی بالاتر و تراکم پوشش گیاهی مرتعی و تنوع آن موجب شده است که محدوده های مرتعی کاملا” مرغوبی داشته باشد و این امر سبب بالا رفتن ارزشی اقتصادی آن شده است این عوامل موجب شده که به منظور پیشگیری از منازعات درون گروهی که سبب به خطر افتادن وحدت و انسجام گروه ایلی می گردد, وجود تشکل سازمانی در قالب های اقتصادی نظیر مال و یا تشکل های اجتماعی – سیاسی خویشاوندی و همسایگی و فوق خویشاوندی را اجتناب ناپذیر کرده است. این امر موجب وضع قواعدی در زمینه بهره برداری از مراتع ییلاقی شده است که اساسی ترین شرط آن را می توان عضویت در تشکل ها برای برخورداری از حق بهره برداری از مراتع ییلاقی ذکر کرد. کارکرد اصلی این تشکل ها یکپارچه گروهی کردن بهره برداری از مراتع در حوزه های ییلاقی است.