جنگل چیست + انواع جنگل های ایران

تاریخچه نواحی جنگلی در دنیا

جنگلهای دنیا از حدود ۱۴۰-۶۰ میلیون سال پیش به وجود آمده اند. بسته به نوع درختان تشکیل دهنده ، جنگلهای دنیا را به دو نوع سوزنی برگ و پهن برگ تقسیم می کنند.
جنگلهای سوزنی برگ دنیا قدیمی تر از جنگلهای پهن برگ هستند و پیدایش اولیه این جنگلها در دوران دوم زمین شناسی در دوره کرتاسه یعنی حدود ۱۴۰ میلیون سال قبل رخ داده است. جنگلهای پهن برگ در مقابل جنگلهای سوزنی برگ تکامل یافته تر در عین حال جدیدتر هستند. این جنگلها در دوران سوم زمین شناسی در حدود ۶۰ میلیون سال پیش به وجود آمده اند. از آن زمان تاکنون جنگلهای دنیا دائماً در حال تحول و تکامل بوده و اگر انسان در روند آن دخالتی نداشته باشد سیر تحول وتکامل آنها همچنان ادامه خواهد یافت.
در اواخر دوران سوم زمین شناسی اقلیم کره زمین روبه سردی گذاشت به طوری که در اوایل دوران چهارم ( حدود یک میلیون سال پیش ( بارشهای آسمانی اکثراً به صورت برف درآمد و به خصوص در عرضهای جغرافیایی بالاتر از ۴۰درجه شمالی و یا ارتفاعات بالای ۳ تا ۴ هزار متری عرضهای پایین تر یخچال های طبیعی تشکیل شدند و به تدریج رشد کردند، به عبارت دیگر دوران های یخبندان به وجود آمد.
یخچال های طبیعی اکثر جنگلهای مناطق مذکور ( بالاتر از ۴۰ درجه عرض شمالی( را در زیر خود مدفون ساختند . با گرم شدن آب و هوای کره زمین یخچالها ذوب شدند یا به اصطلاح عقب نشینی کردند و پس از مدتی دوباره بر اثر سرد شدن اقلیم یخچال ها شروع به پیشروی کردند.
در طول یک میلیون سال که از اوایل دوران چهارم می گذرد چهار دوره یخبندان به وجود آمد و در این زمان کلیه جنگلهایی که بالاتر از عرضهای ۴۰ درجه بود از بین رفتند. آخرین دوره یخبندان در حدود ۱۸ هزار سال پیش به اتمام رسید و آب و هوای کره زمین روبه گرم شدن نهاد. لازم به توضیح است که جنگلهای ایران مخصوصاً جنگلهای شمال کشور در این مدت از هجوم یخچال ها مصون ماندند و به توسعه و تکامل خود ادامه دادند. اکثر جنگلهای کنونی اروپایی پس از پسروی آخرین یخچالها به وجود آمدند. به عبارت دیگر جنگلهای کنونی کشورهای اروپایی شمال آمریکا و آسیای شمالی جنگلهای ( جوان ( هستند و قدمت تکاملی آنها به ۱۰ هزار سال نمی رسد

تقسیم بندی جنگل ها در مقیاس جهانی

۱ – جنگلهای سوزنی برگ مناطق سرد نیمکره شمالی ( جنگلهای بوره آل )
۲ – جنگلهای پهن برگ خزان کننده ( سبز تابستانه ) مناطق معتدله ( جنگلهای راش و بلوط )
۳ – جنگلهای همیشه سبز مناطق مدیترانه ای ( جنگلهای زوبین و زیتون(
۴ – جنگلهای پهن برگ مناطق نیمه استوایی ( همیشه سبز و سبز بارانی(
۵ – جنگلهای پهن برگ مناطق استوایی ( همیشه سبز و سبز بارانی (

البته تقسیم بندی های دقیق تر و تفصیلی تر هم برای جنگلهای دنیا وجود دارد که براساس هر یک از آنها جنگلهای دنیا به ۱۰ و یا حتی ۶۰ نوع تقسیم می شوند

علل بوجود آمدن جنگل در ایران

ایران با وسعت ۱٫۸۷۳٫۹۵۹ کیلومتر مربع مساحت و به علت قرار گرفتن در محدوده دو ناحیه جغرافیایی – زیستی جهانی پالئارکتیک و اورینتال و مجاورت با ناحیه اتیوپین و عبور از کمربند کویری صحراسندی از آن طرف دیگر اتصال قبلی فلات تیران با ابرقاره گندوانا ( افریقا ،استرالیا ،آمریکای جنوبی ) سپس جدا شدن از آن و چسبیدن به اوراسیا و همچنین وجود اقلیم های متفاوتی چون
• منطقه خزر : (Hyrcanien) که شامل دشتهای سواحل خزر و نقاط کوهستانی جنگلی و نقاط مربوط و مجاور آنها است.
• منطقه ایرانو _ توران :که شامل قسمت اعظم فلات ایران است.
• منطقه نوبو _ سندی: که شامل بخش جنوبی و جنوب شرقی ایران بوده و گیاهان آن از عناصر منطقه حاره دره سند است.
• منطقه صحرا و عربی: که شامل جنوب غربی ایران بوده و در آن عناصر متعلق به رویشهای صحرا و عربستان ، شناخته می‌شود.
نسبت به وسعت کم خود دارای تنوع زیستی جانوری و گیاهی بسیار بالایی است به طوری که در این وسعت پایین حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی ( فقط گیاه عالی ) شناسایی شده که از این نظر تعداد گونه های گیاهی ایران ۸۰ درصد تعداد گونه های گیاهی تمامی قاره اروپا است و دارای مناطق جنگلی متنوعی است

انواع جنگل های ایران

جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر ، جنگل طبیعی ، جنگل مصنوعی یا جنگل دست کاشت طبقه بندی می شود.
جنگلهای‌ ایران‌در چهار‌ منطقه‌ خشک‌، نیمه‌خشک ‌، نیمه مرطوب و مرطوب‌ پراکنده‌اند.

الف‌) جنگلهای‌ مناطق‌خشک‌ ایران ‌در دو ناحیه ‌رویشی‌ ایران‌ـ تورانی ‌و خلیج‌ـ عمانی ‌واقع ‌شده‌اند. ناحیه ‌رویشی‌ ایران‌ـ تورانی‌ وسیع‌ترین ‌ناحیه‌ رویشی‌ ایران ‌است‌ که ‌دامنه‌های ‌جنوبی ‌البرز، شمال‌شرقی‌، شرق‌، قسمتی‌ از جنوب‌شرقی‌ و مناطق‌مرکزی‌ را شامل‌ می‌شود. جنگلهای‌ هزار مسجد خراسان ‌رضوی‌ و چهار باغ‌ شاهرود در دامنه ‌جنوبی ‌البرز، از انبوه‌ترین ‌جنگلهای ‌اُرْس‌ ایران‌ محسوب‌ می‌شوند و در آنها انواع‌ میوه‌های ‌خوراکی‌، مانند بادام ‌و زالزالک ‌و گلابی ‌وحشی‌، نیز وجود دارد. مهم‌ترین ‌جنگلهای‌ بَنه ‌و بادام ‌کشور در رشته‌ کوههای ‌بارز (استان ‌کرمان‌)، حوضه‌ آبریز دریاچه ‌بختگان (استان ‌فارس‌)، جنگلهای ‌تفتان (استان ‌سیستان‌ و بلوچستان‌) و در استان‌ خراسان‌ جنوبی ‌است‌. انبوه‌ترین‌ توده‌های ‌جنگلی ‌پسته ‌در مناطق‌ چهچهه‌، خواجه‌ و پلگرد خراسان‌ رضوی‌، و نیز جنگل‌ پسته ‌قاز انقایه ‌در استان‌ گلستان ‌است‌(ابراهیمی ‌رستاقی‌، ص‌۳۱ـ۳۲).

ب ) جنگلهای ‌مناطق ‌نیمه‌خشک ‌ایران‌ واقع‌ در کوههای‌ زاگرس‌ از سردشتِ آذربایجان ‌غربی ‌تا کازرونِ فارس‌، استانهای ‌آذربایجان‌غربی‌، کردستان‌، کرمانشاه‌، ایلام‌، لرستان‌، چهارمحال‌ و بختیاری‌، کهگیلویه ‌و بویراحمد، فارس‌، خوزستان ‌و همچنین ‌در ارتفاعات ‌جنوبی‌ البرز و دیگر مناطق ‌کوهستانی ‌و ارتفاعات‌ گوناگون ‌کشور، به ‌صورت ‌تُنُک‌، دیده‌ می شود. در این ‌نواحی‌، جنگلهای‌ انبوه ‌نیز وجود دارد و گاهی ‌به ‌جای‌ جنگل‌، بوته‌زارهایی‌ با درختچه‌ها و بوته‌های‌ گوناگون ‌با مراتع ‌خشک ‌دیده ‌می‌شود. جامعه ‌درختی‌ آن‌ شامل ‌بلوط‌، بَنه‌، بادام‌، بید، صنوبر و ارس‌است‌. در این ‌منطقه‌ انواع‌ درختان‌، مانند گلابی‌، توت‌، سنجد، چنار، کیکم‌، سفیدار و ارغوان‌، نیز وجود دارد (ثابتی‌، ص‌۱۴۶ـ۱۷۶؛ مصدق‌، ص‌۱۵۴). جنگلهای‌ ناحیه ‌رویشی‌ خلیج‌ـ عمانی ‌به‌ صورت‌ نوار باریکی‌ از قصر شیرین ‌در استان ‌کرمانشاه (مغرب ‌ایران‌) آغاز می‌شود و تا جنوب‌ شرقی ‌ایران‌، مرز ایران‌ و پاکستان‌، ادامه ‌می‌یابد و به ‌دو قلمرو خلیجی‌ و عمانی‌تقسیم ‌می‌گردد. انبوه‌ترین ‌جنگل ‌گز و بیشه‌ای‌ آن‌ در حاشیه ‌رودخانه ‌کرخه ‌و دز در استان‌ خوزستان‌ است‌. از ویژگیهای‌ بارز پوشش‌ گیاهی ‌ناحیه ‌خلیج‌ـ عمانی‌، جنگلهای‌ ماندابی ‌و مانگروست‌ که‌ از بندر عَسَلویه ‌تا خلیج ‌گواتر به ‌صورت ‌پراکنده ‌وجود دارد و به ‌جنگلهای ‌حرّا نیز معروف‌ است‌. جنس ‌درخت‌ حرّا به‌ افتخار ابوعلی‌سینا، Avicennia نامگذاری‌ شده‌است‌ (ابراهیمی‌ رستاقی‌، ص‌۳۳ـ ۳۵).

ج ‌) جنگل های نیمه مرطوب ارسباران این جنگل ها در شمال غرب ایران که شامل حوضه آبخیز رودخانه ارس است روییده اند.این جنگل ها عمدتاً مخروطی از درختان بلوط و راش سفید تشکیل شده اند.

د ‌) جنگلهای ‌مناطق‌ مرطوب‌ ایران‌. این ‌جنگلها در دامنه‌های‌ شمالی‌ البرز، در حوضه‌ دریایی ‌مازندران‌، از آستارا تا گلیداغ ‌در مشرق ‌گرگان ‌امتداد دارند و به‌ جنگلهای‌ هیرکانی ‌و جنگلهای ‌خزری‌ معروف‌اند. مساحت کنونی آن در حدود یک میلیون و ۸۴۸ هزار هکتار است از قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان محسوب شده و عمر آن بیش از ۲‌میلیون سال است حتی از جنگل‌های آمازون، گینه و سوماترا هم قدیمی ترند
گونه‌های‌غالب‌ تشکیل‌ دهنده ‌آن‌، راش‌، مَمْرَز، بلوط‌، توسکا، افرا و انجیلی‌اند (جهاندار، ص‌۵۰؛ هدایتی‌، ص‌۴۳؛ برای ‌جنگلهای ‌گیلان رجوع کنید به نظامی ‌و مقدم‌، ص‌۱۷۳ـ

طبیعت گردی، تور جنگل، اکوتوریسم

مناطق جنگلی جزء اقلیم های بسیار ظریف و آسیب پذیراند این مناطق به علت وجود منابع غنی همواره مورد دست درازی و بهره برداری غیر قانونی و علمی توسط انسان بوده و هست هرگونه آسیبی به این مناطق غیر قابل جبران خواهد بود چون این مناطق بسیار قدیمی هستند و از بین رفتن حتی یک گونه از این گیاهان به چرخه گیاهان دیگر و جانداران لطمه های جبران ناپذیری وارد میکند در نتیجه اگر گردشگران به صورت ناپایدار به این مناطق زیبا و بکر طبیعی وارد شوند میتوانند سرعت تخریب منطقه را به چند برابر افزایش دهند، کندن گیاهان آتش زدن چوب و آلودن آبهای جاری تنها جزئ از این آسیب هایی هستند که توسط گردشگران ایجاد میشود از این رو شرکت طبیعت گردی آفتاب کلوت ( www.kalout.com ( با هدف معرفی این مناطق و حفظ و حراست از این منابع کمیاب تورهایی در راستای توسعه ی پایدار و sustainable tourism در سراسر دنیا طراحی کرده امید میرود تا با اجرای این گونه تورها گردشگران به اهمیت جنگل¬ها پی برده و از ورود توریست آموزش ندیده و ناپایدار به مناطق جنگلی جلوگیری شود
این تورها به شرح ذیل هستند
فیلبند ( این برنامه معمولا در قالب تورهای ۳ الی ۴ روزه اجرا میشود که جنگل نوردی بسیار حرفه ای است با درجه سختی ۴ )
نئور ( شامل یک روز پیاده روی در دل جنگل های لیسار میباشد )
پالنگان ( پیاده روی در مراتع و جنگل های زاگرسی )
کنوس چال ( منطقه ای بسیار بکر که در قالب تورهای یک روزه و دو روزه اجرا میشود )
چاریخانه ( منطقه¬ای جنگلی و زیبا که در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود )
جهان نما ،شصت کلاته ( این برنامه معمولا در قالب تورهای ۳ الی ۴ روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی ۳ )
قلعه مارون ( این برنامه معمولا در قالب تورهای ۳ الی ۴ روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی ۳ )
ارسباران ( این برنامه معمولا در قالب تورهای ۳ الی ۴ روزه اجرا میشود که جنگل نوردی بسیار حرفه ای است با درجه سختی ۴ )
الیمستان ( مناطق جنگلی زیبایست که معمولا در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود )
جنت رودبار ( این برنامه معمولا ۳ الی ۴ روزه است که جنگل نوردی با درجه ۳ است )
پاشاکلا ( مناطق جنگلی زیبایست که معمولا در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود )
قشم ( بازدید از جنگل های حرا )
لیپار ( بازدید از جنگل های حرا )
ابر ( این برنامه معمولا در قالب تورهای ۳ روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی ۳)
برزیل ( جنگل نوردی در آمازون )
ویتنام ، لائوس و کامبوج ( بازدید از معابدی که در دل جنگل های بکر ساخته شده )
هندوستان ( کروز سواری و جنگل نوردی در پارک ملی رانتانبور )

منابع کتاب جنگل های ایران نوشته دکتر حبیب الله ثابتی