سُرخدار

این گونه را می‌توان میراث زنده و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال ایران دانست. از نظر تنوع زیستی و حفظ ذخائر ژنتیکی و بوم‌شناسی یکی از گونه‌های منحصربه‌فرد و مهم منطقه هیرکانی و باقی‌مانده از دوران سوم زمین‌شناسی است.

سرخدار درختی است سوزنی برگ، سایه پسند و دارای پوست فلس‌دار. چوب درون آن به رنگ قرمز شاه بلوطی و برگ‌های آن دائمی و همیشه سبز است که در قسمت پایینی درخشان و براق است و نیاز به خاک مرطوب دارد. بلندی درخت به ۹ تا ۳۰ متر و قطر آن به ۳ متر می‌رسد. رشد آن بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه ۱۰ سانتیمتر است. میوه نوع ماده آن به رنگ قرمز و نوع نر آن برنگ زرد که هر دو غیر سمی است. بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود. سنجاب‌ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می‌کنند.

مطالعات فسیل‌شناسی دیرینگی درختان سرخدار را بالغ بر ۱۹۰ میلیون سال می‌دانند. گفته می‌شود انسان‌های ماقبل تاریخ آن را می‌شناخته‌اند و از برگ آن نوعی ماده سمی تهیه و برای آلوده کردن نیزه‌هایشان استفاده می‌کردند. تصور می‌شود واژه Toxin به معنی زهر به این موضوع برمی گردد.

امروزه در فرانسه شرکتی وجود دارد که نهالستان‌های بزرگی از این گونه احداث کرده این شرکت وابسته به یک شرکت داروسازی است که در تولید ماده تاکسون دخالت دارد (ماده تاکسون این درخت در درمان برخی سرطان‌ها کاربرد دارد.) سه شرکت بزرگ دیگر در آمریکا تنها به کاشت نهالسرخدار اشتغال دارند. در هر شرکت میلیون‌ها نهال تولید می‌شود. (۱)

این گونه در جنگل‌های شمال از بلندی‌های افرا تخته گرگان – پونه‌آرام گرگان، جنگل‌های نهارخوران تا جنگل‌های سوادکوه و در دره‌ها و پرتگاه‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌های جنگلی یافت می‌شود. دکتر جزیره‌ای در سال ۱۹۶۵ جامعه Fageto-Taxetum – سرخدار، همراه با راش،توسکا، افرا، شیردار، ممرز، ملچ و جل – را در جنگل‌های مازندران مطالعه کرد.

جامعه دیگری به نام Evonymo Taxetum (آل اسبی و سرخدار) توسط دکتر مصدق در سال ۱۹۷۷ با گونه‌های بلوط، بلندمازو، افرا، جل، نمدار، خاس،تمشک، ممرز در جنگل‌های افراتخته معرفی شده‌است.

نام‌های محلی آن در مازندارن و گرگان «سرخدار، سرخه‌دار و سخدار» است. در علی‌آباد کتول «سوختال» در رودسر و آستارا «سیردار» نامیده می‌شود.

منبع: ویکی پدیا و http://www.sootak.ir , http://www.giahandarooii.blogfa.com

(۱)

اثرات فارماکولوژیک و موارد مصرف:

تاکسول باعث بهم خوردن تعادل دینامیک میکروتوبول ها از طریق افزایش پلی مریزاسیون توبول ها می شود. از این طریق باعث مهار رشد سلول در انتهای مرحله ی G₂ و M می شود. بنابراین امروزه به عنوان یک داروی ضد سرطان پرمصرف مطرح شده است. 

به دلیل اینکه کنده شدن پوست درخت  باعث از بین رفتن آن می شود تا مدت ها تولید این ترکیب با مشکل مواجه بود اما امروزه با کشف روش های جدید می توان از برگ های سوزنی شکل گیاه (Taxus baccata) نزدیک به این خانواده ماده ی ۱۰-دزاستیل باکاتین III را جداسازی کرد که به طریق نیمه صناعی قابل تبدیل به تاکسول می باشد.

تاکسول در درمان سرطان متاستاتیک تخمدان و سرطان سینه کاربرد دارد.