یابان به مناطق دارای اقالیم فراخشک و خشک که میزان متوسط بارندگی سالیانه آن کمتر از ۱/۰ میلیمتر و درصد پوشش گیاهی چندساله آن کمتر از ده درصد باشد اطلاق میشود. ویژگیهای بیابان عبارتند از: الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر تقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب میشود. ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. بیابانها اغلب بین ۱۵ تا ۳۰ درجه شمالی و جنوبی قرار گرفتهاند و به دلیل نزول جریانهای هوای خشک از بالای تروپوسفر به پایین، بخار آب در این مناطق کم شده و هوا بیش از حد خشک میگردد. ج- خاکهای این مناطق دارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحولیافته هستند.

بیابانزایی به فرایند تخریب سرزمین،زوال زیستبومهای طبیعی یا کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک،نیمهخشک و خشک نیمهمرطوب ناشی ازعوامل انسانی و محیطی اطلاق میگردد.
ایران با ۲/۱ درصد خشکی های جهان، ۴/۲ درصد پدیدههای بیابانی فاقد پوشش و ۰۸/۳ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. ۶۱ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که ۱/۳ برابر درصد جهانی (۶/۱۹ درصد) است. اگر چه ۵/۳۲ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیمبندیهای اکوسیستمی، ۷/۴۳ میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است. از این مقدار ۴/۶ میلیون هکتار در محدوده کانونهای بحرانی است که در ۱۸۲ منطقه، ۹۷ شهرستان و ۱۸ استان کشور پراکنده است. چنین شرایطی باعث شده که بیش از ۲۰ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهند.
در حال حاضر سرانه بیابان در کشور ۵/۰ هکتار است، در حالیکه سرانه جهانی آن ۲۲/۰ هکتار میباشد.
سطح اراضی بیابانی ایران واحد: هکتار
اراضی بیابانی
|
سطح
|
درصد
|
کویر
|
۵۸۳۸۳۷۵
|
۱۷٫۹
|
تپههای ماسهای
|
۱۷۶۲۱۳۶
|
۵٫۴
|
پهنههای ماسهای
|
۶۱۵۰۴۲
|
۱٫۹
|
دقهای رسی
|
۴۳۵۸۰۳
|
۱٫۴
|
اراضی شور و نمکزار
|
۶۵۵۸۲۸۱
|
۲۰٫۱
|
اراضی بدون پوشش و بیرون زدگی سنگی
|
۱۷۳۶۶۸۵۵
|
۵۳٫۳
|
جمع
|
۳۲۵۷۶۴۹۲
|
۱۰۰
|
در مناطق خشک و فراخشک ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین عوامل انسانی بیابانزا از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بیرویه از سفرههای آب زیرزمینی، آلودگی آب های زیرزمینی از طریق پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی، برداشت غیر معادن سطحی، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت غیر اصولی اراضی کشاورزی، پدیده بیابانزایی رشد فزایندهای دارد. با توجه به اهمیت موضوع، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور طرح تثبیت شنهای روان و بیابانزدایی را اجرا میکند که حاصل آن حفاظت از شهرها و روستاها، مراکز اقتصادی و تولیدی، مراکز نظامی و خطوط مواصلاتی بوده است.