تاریخچه دوره های باغ ­سازی

فرم­های باغ همزمان با تحویل فرهنگ­ها متحول شدند، این فرم ها غالباً نتیجه ترکیب سه فاکتور عمده است:

 

۱- محیط فیزیکی: توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی، مواد و مصالح ساختمانی

۲- مردم: کارفرما، طراح، صنعتگرانی که سنتها، آموزش و شرایط اجتماعی ملیتی خاص را با یکدیگر تلفیق می­نمایند.

۳- ویژگی عملکردی : هدفی که باغ ها بر اساس آن برپا می­شوند؛ تفریح تولید میوه یا گل

تاریخچه باغ­سازی در جهان

۱- باغ­سازی کهن

     در باغ های قبل از میلاد مسیح، گیاهان را از جنبه مذهبی به کار می­برده­اند.

مصر

* پیشینه فرهنگی:

–         سیلاب های سالیانه رودخانه نیل سبب تجدید حیاط و ایجاد دو ویژگی در باغ­های مصری: تسلط هندسه و توسعه زوایای قائم (راستگوشه) به طور طبیعی (right angle-orthigonial)

–          القاء حس ثبات و بقا به مصریان(به دلیل اطمینان از وجود سیلاب سالیانه و اعتقاد به زندگی پس از مرگ و حفاظت از معماری آرامگاه­ها)

* شواهد باغ سازی کهن در مصر ۲۲۰۰-۳۱ق.م :

–         امکان احداث باغ­های افسانه­ای به علت سیستم آبیاری و طغیان همه ساله رود نیل و حاصلخیزی خاک

–         سیستم باغ سازی در مصر قدیم بر پایه باغ سازی کشاورزی، نمونه: باغ های معروف زیتون

–          باغ های لوکس و تفریحی منحصر به باغ های اطراف قصرهای سلطنتی و مزارع

–         تداول استفاده از گیاهان پابلند مثل نخل، افرا و اوکالیپتوس

–         نصب مجسمه های فراعنه و خدایان با هدف عظمت بخشی به باغ

–         تحت تأثیر فاکتورهای اقلیم و محیط

–         به صورت باغ­های کشاورزی (هندسی)، قطعات مسطح مستطیلی

–         تنظیم طرح بر اصول محور سازی؛ شروع محور ار درب ورودی، ختم محور به پارک یا قصر، حیاط کوچک و حیاط بزرگ.

–         احاطه با دیوارهای بلند و یک ردیف درخت در کنار آن­ها با هدف جلوگیری از نفوذ بادهای صحرا، ایجاد سایه، تقویت و شادابی روح.

–         جداسازی قطعات با دیواره یا پر چین های همیشه سبز کوتاه با طول زیاد

–         تقسیم با کانال­های آبی به صورت شطرنجی و حوض آب خنک کننده در وسط باغ و حوضخانه، تغذیه حوض از زهکش آب های زمینی

–         درختان نخل کوچک کنار کانال های آب و درختان پاکوتاه برای تزئین اطراف حوض و حوضخانه- گاهی وجود دریاچه یا برکه­های  بزرگ متصل به رود نیل

–         وجود آلاچیق­های متفاوت در کنار نهرهای کم عمق

–         نوع گیاهان قابل استفاده : زینتی، درختان و گیاهان رونده، سایه دار، دارویی، دائمی، گلدار در عین حال تنوع گلکاری کم.

–         فرم منظم (دارای یک محور اصلی و قرارگیری عناصر به طور متقارن)

–         داربست­های مو از در ورودی تا آستانه محل اقامت که موجب تداول باغ های محصور از این زمان به بعد شد.

–         مورد استفاده: فراعنه، پیشوایان مذهبی، اطراف معابد، زندگی خصوصی.

–         موقعیت ساختمان باغ در مشرق زمین بر مبنای دو اصل باغ­سازی (محور، سایه)؛ بعلت خشکی هوا و نیاز به سایه.

–         باغ در مصر منبع الهام معماری بنای معابد مصر و الگوی مشخص باغ سازی در غرب است.

–         در این دوران الهام از طبیعت و آمیختگی معماری با آن دیده می­شود.

* گیاهان و درختنان کاربردی باغ های مصر:

     در فرهنگ مصر هر یک از گیاهان دارای اهداف نمادین و سودمندی خاص بودند؛

نخل خرما: منبع غذایی و نماد فراوانی و حاصلخیزی

پاپیروس: دلالت بر روز رستاخیز؛ استفاده از آن در نقش مایه­های معماری

درخت انار : نماد فراوانی و حاصلخیزی

درخت انگور: میوه های مفید- ایجاد سایه

و همچنین درخت خرنوب، درخت انجیر، درخت ترب کوهی

گل­ها: گندم یکساله آبی، خشخاش، نیلوفر آبی یا لوتوس(Lotus)

–         وجود گل های فراوان علی­رغم اینکه مصر از نظر وجود گل­های بومی غنی نمی­باشد.

بابل

 

 

* شواهد باغ سازی کهن بابل ۶۰۰ ق.م (شروع سلسله پادشاهان هخامنشی)

–         یکی از عجایب هفتگانه جهان             – فرم هرمی

–         احترام به محیط طبیعی و تقدیس آن: زمین منبع خوبی­ها و زایش و بقای هستی و آب عنصری برای تولید بقا، خنکی، رویاندن و دارای اهمیتی تمثیلی و معنوی

–          تراس های مشجر ساخته شده روی یکدیگر

–         دارای محوری با ۲ ردیف درخت در دو سو و گذر و جوی آب از وسط آن­ها

–         جنبه­های دارای اهمیت : زیبایی، پیچیدگی، نحوه آبیاری، نحوه نگهداری درختان

–          باغ­های معلق یا پردیس­های بابل در امتداد دیوارهای شهر بابل ساخته می­شد.

یونان

* پیشینه فرهنگی :

–         یونانیان پیشگام در زمین فلسفه، نمایش، برنامه­ریزی شهر، نقاشی، مجسمه سازی و معماری که تأثیر زیادی بر انواع تفریحات ما ( از اجرای تئاتر تا بازی­های المپیک)، زندگی معنوی ما، اساس کارهای بزرگ سیاسی ما و فرآیند­های دولتی ما داشته­اند.

–         جستجوی آن­ها برای خرد و نظم موجب توانایی بشر در غلبه بر هرج و مرج موجود در جهان طبیعی و ایجاد جامعه­ای متعادل شده است.

–         دارای اصول معنوی اعتقاد به رب­النوع، اعتقاد به فرد گرایی، اعتقاد به توانایی بالقوه بشر

–         تلفیق دو گرایش متضاد موجود در طبیعت: تخیل و بی نظمی در مقابل خرد و نظم (ریاض)

مثال: استفاده از فرم طبیعی زمین و ترکیب طبیعت و هندسه

–         ساخت شهرها مانند اکروپلیس بر فراز کوه­ها

–         دادن جلال به رب النوع                                 – تقدیر از کارهای بشر

* ویژگی­ها :

–         ساخت سالن های نمایش در اطراف دامنه ها نشانگر هنرمندی سازندگان آنها درتغییر شکل توپوگرافی است.

–         گیاهان مظهر راز و تخیل­اند و نقش مهمی در معماری، منظر و اسطوره­ها دارند.

–         درختنان و گل­ها: عناصر ساختاری / در معماری، هنرهای تزئینی – با یکدیگر ترکیب می­شدند.

مثال : به دستور معمار رمی ویتروویوس Vitruvius  (اواخر قرن اول قبل از میلاد و اوایل قرن اول بعد از میلاد) نقش مایه (motif) متیف، برگ­های کنگر بر سر برخی ستون­ها ایجاد شد.

* شواهد باغ سازی کهن در بونان ۴۸۰- ۱۴۶ ق. م :

–         تحت تأثیر پارسیان و مصریان               – دارای محوطه باز و مکانی برای کشت گیاهان غیر بومی

–         اولین باغ عمومی یا پارک در یونان بوده است که محل تجمع فلاسفه، متفکرین و دانشجویان بوده است. از جمله باغ­های آکادمی افلاطون (۴۲۸-۳۴۸ ق.م) و اپیکور که تأثیر آن ادامه سبک­های باغ­سازی یونان در قرن ۲۰ است.

–         استفاده از پیکره های اسطوره­ای در طراحی باغ      – اهمیت و تقدس طبیعت یعنی ادغام نظم هندسی معماری در نظم طبیعت

–         افزودن اهمیت نشانه شناسی به مفهوم طراحی

باغ­سازی یونان این دوران ، به ۲ دسته تقسیم می­شد:

–         باغ­های محصور معابد؛ اولین گروه باغ­های مهم

–         باغ مشجر وقف خدایان که دارای چشمه های مقدس (المان آب) بوده و تا امروز در باغ­سازی غرب تکرار شده است.

–         باغ­سازی از زمان افلاطون و ارسطو (دوران کلاسیک) وجود داشت اما در این دوران شهرها ملاک زیبایی بودند نه باغ و طبیعت، هنر باغ سازی بعد از اسکندر اهمیت یافت.

* گیاهان و درختان کاربردی باغ­های یونان:

–         درخت چنار، مقدس بود و به دلیل اندازه و سایه لذت بخش، حضور آن غالباً به معنای نزدیک بودن چشمه­ها

مثال : سایه اندازی مسیر افلاطون به آکادامی توسط درختان چنار و ایجاد محلی راحت برای بحث­های فلسفی

–         گیاهان نمادین (از افسانه­های یونانی): درخت برگ بو؛ نماد صلح و پیروزی و درخت انار؛ نماد زندگی ابدی

سایر گیاهان: زعفران، عشقه، زیتون، انار و سرخدار

–         درختزار­های مقدس به عنوان اولین مکان عبادت به شمار می­آیند.

رم

 

هنر باغ­سازی کهن در اوایل دوران مسیحیت و امپراطوری رم به اوج خود رسید.

* پیشینه فرهنگی:

–         رمی­ها تحت تأثیر فرهنگ های دیگر، مفاهیم جدید و منحصراً رمی ایجاد می­کردند. به عنوان مثال هنر و معماری رم با جلوه های طبیعی، تأثیرات یونان را به فرم­های رمی نشان می­دهد.

کاربرد اولیه باغ­ها ( در خانه­ها) مربوطه به شهر پمپی (Pompeii)

۱٫       اتاق پذیرایی مهمانها ( تابلینوم tablinum) : در خانه­ها حیاط اندرونی یا آتریوم (atrium) را به باغ پشت خانه متصل می­کرد، بعدها این اتاق پذیرایی از مهمان­ها به یک ردیف ستونی که گرداگرد حیاط را در بر می­گرفت و از یونان سرچشمه گرفته بود، باز می­شد. (باغ دور ستونی)

۲٫       توسعه یافتن باغ­ها به درون خانه­ها با استفاده از نقاشی از مناظر باغ بر روی دیوار و تکمیل این باغ­ها با استفاده از گیاهان، داربست­ها و آب نماها

* شواهد باغ­سازی کهن رم ۲۷ ق.م تا ۴۷۶ م :  

–         گرایش غالب رمیان باستان در ارتباط با طبیعت، ساخت ویلا- باغ است؛ نشان دهنده توانایی تکنیکی و صحنه آرایی ( در رم باستان طبیعتی مورد ستایش بود که حضور انسان در آن حس شود.)

–         باغ باعث ایجاد سرسبزی و تولید هوای خنک

–         زیبایی در ارتباط مستقیم با سودمندی و درآمدزائی

–         ساخت باغ بر روی بام در صورت عدم وجود فضا به اندازه کافی در روی زمین

–         وجود باغچه­های ۵/۱ – ۱ متر یاز سطح زمین بلند تر با هدف اصلاح خاک زمین­های سنگلاخی

–         شروع هنر هرس کردن گیاهان از این زمان یعنی شکل دادن به گیاهان دائمی به اشکال متنوع هرم، مخروط و گاهی به شکل حیوانات به عنوان تکنیکی برای تزئین گیاهان (Topiaria-Art)

–         نوسازی در منظر طبیعی از طریق کاشت متقارن درختان و جستجوی فرم­های هندسی برای المان­های طبیعی

–         باغ­های رمی مانند تابلوی طراحی شده با مجسمه قهرمان و راهنما، فواره، استخر، معابد، گلخانه شیشه­ای یا سنگی آراسته می­شده است.

–         توانایی تکنیکی و صحنه آرایی رمیان بوسیله المان­های طبیعی و مصنوعی / طراحی فضاهایداخلی به نوعی در فضاهای باغ اجرا می­شد.

* گیاهان و درختان :  

–         گیاهان همیشه سبز دارای بستر رسمی و مشخص نمودن مرزهای آن­ها با استفاده از شمشاد هرس شده و خرزهره همیشه سبز

–         پیچک، خوشه­های سفید بوداغ، کنگر، انواع مرکبات، سرو، پیچک یا پاپیتال، اسطوخودوس، نعنا، زیتون، آلو، گیلاس، آویشن( در میان سر سبزی­ها)، داوودی، سوسن، رز و بنفشه

* ویلا- باغ­های رم باستان :  

–         ترکیب عناصر معماری یا گیاهان با استفاده از تکنیک Topiaria-Art

–         مخصوص قشر متمکن( تفریح و اقامت اشراف)

–         در اماکن خلوت و آرام و خنک و احاطه شده با طبیعت واقع در حومه شهرها

–         تژئین با مجسمه تزئینی، مجسمه راهنما و فواره

–         استفاده از گلخانه­های ساخته شده از شیشه یا سنگ های شفاف برای نگهداری از گیاهان قیمتی

–         نوع استفاده شده : درختان چنار، افرا، سرو( که از یونان آورده می­شد) کاج سنگی ( که از مصر آورده می­شد)

* نمونه­ها :  

۱٫       ویلا آدریانا در شهر تیولی؛ الهام از شیوه های معماری مناطق مستعمره و نظام پایه آن سیستم محوری

۲٫       خانه­های مسکونی رایج امروزی در ایتالیا به صورت باغچه ها و تراس بندی های منظم