تفاوت کویر و بیابان

 

بیابان

بر اساس متداول ترین تعریف بیابان منطقه سرد یا گرم ولی روی هم رفته خشکی است که در آن، محیط از نظر تراکم و تنوع پوشش گیاهی بسیار فقیر است. بیابان به بخشی از مناطق خشک گفته می‌شود که بارندگی کمتر از ۵۰ میلیمتر باران دارد و ممکن است چند سال در آن باران نبارد و با کم آبی و تبخیر شدید مواجهه باشد و دارای پوشش گیاهی بسیار ضعیف است.

 

 

 

 

بیابان

بر اساس متداول ترین تعریف بیابان منطقه سرد یا گرم ولی روی هم رفته خشکی است که در آن، محیط از نظر تراکم و تنوع پوشش گیاهی بسیار فقیر است. بیابان به بخشی از مناطق خشک گفته می‌شود که بارندگی کمتر از ۵۰ میلیمتر باران دارد و ممکن است چند سال در آن باران نبارد و با کم آبی و تبخیر شدید مواجهه باشد و دارای پوشش گیاهی بسیار ضعیف است.

– مواد رسوبی آن بیشتر ماسه ،شن ،ریگ … و خاک آن دارای بافت درشت تری نسبت به کویر است.

– مقدار شوری و نمک آن کمتر از کویر است.

– پوشش گیاهی در بیابان بسیار بسیار کم و نادر است.

– بیابان معمولا فاقد آب است، مگر در واحه ها.

– بیابان برعکس کویر سطحی نسبتا ناهموار دارد و خیلی مسطح نیست.

– بخاطر نبودن رطوبت با اندک بادی ذرات شن و ماسه حرکت کرده و از جایی به جای دیگر منتقل می شوند ولی در کویر بخاطر وجود رطوبت و پوشش گیاهی جابجایی مواد به مراتب کمتر است.

کویر

کویر به زمین های گلی و شور نمکزاری گفته می شود که اشباع از نمکهای مختلف بوده و برای زراعت به هیچ وجه مناسب نمی باشند. هر جا که بافت خاک ریزدانه و نمک به مفهوم عام وجود داشته باشد، با حضور آب به هر شکل (باران، آبهای جاری، آبهای زیرزمینی) کویر تشکیل می شود.

کویر در انتهای مسیلها و در پست ترین نقطه یک حوزه قرار دارد. از آنجا که شرایط حاکم بر بیابانها اغلب مساعد پیدایش کویر است، لذا این دو پدیده بیشتر با هم دیده می شود. در واقع کویر عارضه ای از بیابان است نه خود بیابان. به عبارت دیگر کویر به قسمت بسیار محدودی از بیابان گفته می شود که در زبان علمی با واژه پلایا (Playa) قابل تطبیق است. پلایا پست ترین قسمت بیابان است که معمولاً همه آبهای جاری که راه به دریا ندارند به این حوضه فرو می ریزند. در زمستان بر سطح پلایا نمی توان ایستاد یا راه پیمود، چون خطر فرو رفتن در آن وجود دارد. در فصل خشکی، کویر به صورت زمین سله بسته ای در می آید که معمولا از لایه کم و بیش ضخیمی از انواع املاح و از جمله نمک طعام پوشیده شده است.

– دارای خاک ریز بافت مثل رس و… است.

– پوشش گیاهی از نوع شوری پسند (هالوفیت) است.

– کویرها دو نوعند :۱- کویر گیاهدار ۲- کویر فاقد گیاه.

– ولی اغلب کویرها گیاهدار هستند.

– کویرها اغلب دارای آب هستند و سطح آب هم معمولا بالا است.

– سطحی نسبتا صاف دارند و معمولا آب ناهمواری های اطراف وارد آن می شود و بهمین دلیل گاهی بصورت دریاچه های کوچک فصلی ظاهر می شوند.

– کویر معمولا عارضه ای است در داخل بیابان.

– درجه شوری آن فوق العاده زیاد است.

علل تشکیل کویر

در تشکیل زمین‌های شور و کویرهای نمک عوامل بی‌شماری در طول دوران‌های زمین شناسی دخالت داشته‌اند؛ از جمله:

·     چون زهکش سیلاب‌ها هنگام عبور از تشکیلات نمکدار که عمدتاً مربوط به دوران سوم زمین شناسی می‌باشند به طرف گودترین نقطه حوضه آبخیز سرازیر می‌شود املاح محلول را در خود حل کرده و به چاله‌ها حمل می‌کنند. این املاح پس از تبخیر در سطح زمین رسوب می‌کنند و در نتیجه خاک آن نقاط شور شده و کویر ایجاد می‌شود بطوریکه هیچ گونه گیاهی نمی‌تواند در آنجا رشد نماید. مانند: کویر دامغان، کویر نمک بجستان، کویر سبزوار، کویر شوره گزهامون و …

·        املاح نمک در ساختمان خاک منطقه موجود بوده و به دلیل تبخیر شدید از طبقات زیرین در نتیجه خاصیت شعریه به سطح منتقل می‌شود و کویر ایجاد می‌شود.

·        ممکن است به دلیل وجود گنبدهای نمکی در منطقه و تخریب آن به تدریج کویر ایجاد گردد. انواع مختلفی از این گونه کویرها در نقاط مختلف ایران به صورت بزرگ و کوچک دیده می‌شود بعضی از آنها به صورت باتلاق و در طول سال از رودخانه‌ها تغذیه شده و آبدار می‌باشند. مثل باتلاق گاوخونی. بعضی دیگر چون کویرهای سیرجان و بجستان با وجود آبدار بودن در زیر پوشش‌های قطور نمک تقریباً به صورت مرده بوده و به طور محدود در سال‌های پر باران بخشی از پهنه‌های آنها غرق آب می‌شوند.

به این ترتیب می‌توان گفت: در پیدایش کویر با تعریف فوق انسان دخالتی نداشته بلکه بیشتر وضعیت زمین ساختی و ژئومرفولوژی منطقه موثر است ولی انسان به طور ناخواسته با اهمال باعث پیشروی کویر می‌شود.