مهندسین مرتع و آبخیزداری Engineers Range and Watershed Management
مدیریت منابع طبیعی درایران :نقاط قوت – نقاط ضعف – راهکارها و…
مشکلات مدیریت منابع طبیعی در ایران را می توان از سه دیدگاه حوزه فعالیت، حقوق و قوانین و تشکیلات و سازمان بررسی نمود.
الف- حوزه فعالیت : در حوزه فعالیت مشکلاتی مانند عرصه کاری بسیار وسیع، در برگیرنده اقشار مختلف شهری، روستایی و عشایری، تامین کننده مواد اولیه محصولات دامی، صنعتی و دارویی، عدم تعادل تعداد دام و ظرفیت مرتع، تعدد بهره برداران از عرصه، عدم آمایش سرزمین و غیره اشاره نمود.
ب- حقوق و قوانین : از جنبه حقوق و قوانین می توان به عواملی مانند: تضاد ، ناهمخوانی و نارسایی قوانین( عدم همخوانی قوانین و مقررات دستگاههای اجرایی مختلف و نبودن پشتوانه اجرایی) و عدم ثبات حقوق متعلق به بهره برداران از منابع طبیعی،موازی کاری دستگاهها و غیره
ج- از جنبه تشکیلات و سازمان
مدیریت منابع طبیعی در ایران(چالشها و راهکارها)
مشکلات مدیریت منابع طبیعی در ایران
مشکلات مدیریت منابع طبیعی در ایران را می توان از سه دیدگاه حوزه فعالیت، حقوق و قوانین و تشکیلات و سازمان بررسی نمود.
الف- حوزه فعالیت : در حوزه فعالیت مشکلاتی مانند عرصه کاری بسیار وسیع، در برگیرنده اقشار مختلف شهری، روستایی و عشایری، تامین کننده مواد اولیه محصولات دامی، صنعتی و دارویی، عدم تعادل تعداد دام و ظرفیت مرتع، تعدد بهره برداران از عرصه، عدم آمایش سرزمین و غیره اشاره نمود.
ب- حقوق و قوانین : از جنبه حقوق و قوانین می توان به عواملی مانند: تضاد ، ناهمخوانی و نارسایی قوانین( عدم همخوانی قوانین و مقررات دستگاههای اجرایی مختلف و نبودن پشتوانه اجرایی) و عدم ثبات حقوق متعلق به بهره برداران از منابع طبیعی،موازی کاری دستگاهها و غیره
ج- از جنبه تشکیلات و سازمان
عدم تناسب اعتبارات، امکانات و … با وظایف، عدم ثبات مدیریت، ضعف جایگاه منابع طبیعی در تشکیلات دولتی، تعدد مدیریت در عرصه های منابع طبیعی بخصوص در زمینه بهره برداری، سلیقه ای برخورد کردن برخی مدیران و عدم وجود برنامه مدون، نبودن نیروی متخصص در جایگاه مناسب برای استفاده بهینه از نیروها و عدم رعایت شایسته سالاری،عدم ارتباط مناسب بین تحقیق ،آموزش و ترویج و نهایتا اجرای برنامه ها، کاربردی نبودن برخی مطالعات منابع طبیعی، ضعف آموزش بهره برداران،دیوانسالاری، کمرنگ کردن مشارکت مردم و بهره برداران در مدیریت، کمرنگ بودن نظارت( از نظر بودجه و جایگاه تشکیلاتی)، قربانی شدن اعتبارات طرحها به علت نارسا بودن اعتبارات جاری،عدم مبادله به موقع موافقتنامه طرحها بین دستگاه اجرایی با دستگاههای مجری برنامه و بودجه و غیره
نقاط قوت
نقاط قوت در منابع طبیعی را می توان در زیر بخشهای مدیریتی، تخصصی، امکانات و فعالیتها بررسی نمود.
الف- مدیریت
۱- وجود مدیران متخصص در رشته های منابع طبیعی ۲- استفاده از تجارب و نوع مدیریت سیال جهاد سازندگی ۳- وجود سیستم کنترل و ارزشیابی طرحها و پروژه ها در پایان سال ۴- انتخاب نمونه های مردمی مجری طرحهای منابع طبیعی ۵- استفاده از قوانین و مقررات جاری به نحو احسن و بهره گیری از ضابطین خاص و عام دادگستری برای برخورد با متخلفان ۶- قانونمندی منابع طبیعی در راستای حفاظت ۷- اعتقاد و قبول کارشناسان و مسئولین به نقاط ضعف دستگاه ۸- وجود انگیزه جلب مشارکت مردم در راستای رسیدن به اهداف مدیریت منابع طبیعی نامفهوم ۹- تجربه بیش از ۸۰ سال در مدیریت
ب- تخصص و تجربه
وجود کارشناسان علاقمند، مجرب و با توانایی کافی در زمینه کاری
ج-امکانات
۱- وجود دانش بومی بهره برداران سنتی جوامع روستایی و عشایری۲- فراهم بودن ابزار کاری و امکانات
د-فعالیت ها
۱- اجرای طرحهای مرتعداری، جنگلداری و آبخیزداری۲- برگزاری سمینارها و همایش های درون و برون مرزی در ارتباط با منابع طبیعی تجدید شونده ۳- اجرای پروژه کنترل ورود دام به اراضی مرتعی و جنگلی در بخشی از عرصه های منابع طبیعی ۴- ارائه الگوهای متعدد موفق ۵- موفقیت نسبی در حفظ و پایداری منابع آب و خاک.
نقاط ضعف
نقاط ضعف در منابع طبیعی را می توان در زیر بخشهای مدیریتی، ارتباطات، بستر و عرصه کار، تشکیلاتی و حقوقی، نیروهای انسانی و فعالیتها بررسی نمود.
الف- مدیریت
۱- نداشتن تجربه کافی و نگذراندن سطوح مختلف تشکیلاتی بخشی از کارگزاران منابع طبیعی ۲- نداشتن اعتبارات متناسب با عرصه وسیع کاری ۳- نداشتن سیاستهای کلان و برنامه های بلند مدت۴- عدم ثبات مدیران و سرپرستان۵- سلیقه ای بودن مدیریت در مقاطع مختلف۶- کاهش اعتبارات عمرانی و اصلاحی در سالهای اخیر۷٫تمکین از مدیران مافوق در اجرای فرامین بعضا مضر منابع طبیعی
ب- ارتباطات
۱- – ضعیف بودن جایگاه آموزش و ترویج در ارتباط با مردم
ج- بستر و عرصه کار
۱- شکنندگی شرایط اکولوژیک به دلیل شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک۲- عدم استفاده از پتانسیلهای موجود
د- تشکیلاتی و حقوقی
۱- مداخله بیش از حد دولت به دلیل ملی شدن منابع طبیعی ۲- نابسامانی و بهم ریختگی نظامهای بهره برداری عرفی ۳- وجود مدعیان گوناگون مداخله بدلیل گستردگی و ویژگیهای منابع و تعدد مدیریت در عرصه ۴- تضاد قوانین مرتبط ۵- عدم وجود برنامه مشخص ۶- عدم ثبات مالکیت بر عرصه ۷- ضعف توان کمی ( تناسب اعتبارات، امکانات و …) و کیفی و تشکیلاتی متولی با وظایف ۸- ضعف جایگاه منابع طبیعی در دولت ۹- عدم اجرای دقیق قوانین و مقررات ۱۰- برخورد ضعیف قوه قضائیه با متخلفین در برخی موارد ۱۱- عدم اهمیت به جایگاه کارشناسان حقوقی.
ذ- نیروهای انسانی
۱- روند کار بصورت مقطعی بوده و از هم گسسته بوده و یک روند تکاملی را طی نکرده است. ۲- قرار نداشتن نیروی کار در جایگاه واقعی خود با توجه به رشته تخصصی و توان کاری ۳- نداشتن نیروهای کیفی و حفاظتی و عدم جایگزینی آنها۴- عدم تامین نیازهای پرسنلی
ر- فعالیت ها
۱- عدم واگذاری صحیح اراضی منابع بر اساس توان اکولوژیکی عرصه ها ۲- اعمال موازی کاری در امور اداری و اجرایی ۳- عدم وجود بانک اطلاعاتی جامع( دسترسی به آمار و اطلاعات دقیق و مورد نیاز) و دسترسی نداشتن به نتیجه تحقیقات کاربردی ۴- نداشتن امکانات کافی در امر حفاظت و ارزیابی ۵- عدم وجود نظارت دقیق بر حفاظت و قرق ۵- واگذاری عرصه های منابع طبیعی و توجه ضعیف به استعداد آنها ۶- عدم بهره برداری صحیح از مطالعات انجام شده و کاربردی نبودن غالب مطالعات.
راهکارهای رفع مشکلات مدیریت منابع طبیعی
مطالعات و نظرات متخصصان امر نشان می دهد که برای رفع مشکلات فوق می توان راهکارهایی را در بخشها و به شکل زیر بیان نمود.
الف- قوانین
۱- تهیه و تصویب و اجرای قوانین منسجم۲- جامع نگری در تدوین قوانین و مقررات منابع طبیعی.
۳- اصلاح و حذف قوانین مغایر در امر منابع طبیعی،۴- ضمانت واگذاری بهره برداری از عرصه های منابع طبیعی کشور بر اساس قوانین طرحهای مدون ، و در نهایت ۵-بازنگری لایحه جامع منابع طبیعی توسط اساتید و دلسوزان واقعی این عرصه و عودت آن به مجلس جهت تصویب نهایی.
ب- سازمان و مدیریت
۱- مدیریت و استراتژی واحد و اعمال مدیریت از دیدگاه جامع نگری ۲- تلاش در جهت تبدیل سازمان به وزارتخانه و یا معاونت رئیس جمهوری و مشخص کردن متولی برای عرصه های منابع طبیعی که سایر ارگانها را تحت پوشش قرار دهد.۳- تدوین یک برنامه جامع و بلند مدت با قابلیت انعطاف۴- بکارگیری نیروی متخصص در جایگاه خود و بکارگیری تجارب افراد ۵- استفاده ارگانهای اجرایی از نتایج تحقیقات منابع طبیعی۶- تربیت متخصصین ویژه منابع طبیعی ۷- تجهیز سازمان به تکنولوژی روز۸- حذف مدیریت های موازی۹- تامین اعتبارات کافی و وافی بر اساس دیدگاه های کارشناسی و طرحهای ارائه شده۱۰- برنامه ریزی در جهت دسترسی به اطلاعات صحیح
ج- اقدامات
۱- خروج دام مازاد ( با اجرای دقیق طرحهای مرتعداری تبدیل شیوه های سنتی دامداری به نیمه صنعتی توسعه کشت نباتات علوفه ای و …) ۲- توسعه تعاونی های مرتعداری،آبخیزداری و NGOها۳- تدوین برنامه جامع همه سونگر و منطبق بر آمایش سرزمین۴- شناخت و بکارگیری شیوه های مختلف ارتقاء سطح فرهنگ عمومی۵- تلاش در جهت جلب مشارکت های مردمی۶- برخورداری از تکنولوژی و دستیابی به اطلاعات روز ۷- مدیریت واحد در امر بهره برداری از منابع طبیعی تجدید شونده۸- تحصصی کردن مدیران در امور کاری۹-بررسی اقدامات صورت پذیرفته در هفته منابع طبیعی توسط کمیته های خاص و ارایه برنامه های جدید
د- فرهنگی و اجتماعی و سیاسی
۱- تبدیل فرهنگ منابع طبیعی به معارف عمومی۲- بهره برداری مناسب تر از عرصه ها ۳- حکومت برنامه نه سلیقه ۴- عدم اعمال نفوذ سیاسی در اجرا
در نهایت امید است مطالب ارایه شده مورد توجه مسولان ذیصلاح قرار بگیرد.
